سلام برتویی که به سان پدر پرصلابتی
به سان مادر پر استقامتی
به سان برادری حلیم
وبه سان برادری دگر شجاع ودیلاوری

پس زیبنده است زینب نامیدنت
وستودنی است فاطمه ثانی گفتنت
وپر محتواست عقیله بودنت

وچه زیباست روز میلادت
آن زمان که خالق بی همتا به دنبال پیمانه ای برای گنجایش صبر خویش می گشت
تورا بهترین دید برای جام بلا کشیدن
بهترین دید برای همسفر شدن در سفری سخت
برای اسیر شدن بعد عزیز بودن
برای خرابه نشین شدن بعد حجله نشینی
برای سر بریده از تن دیدن و
مارایت الا جمیلا گفتن

بانوی من صبرت ستودنی است
هنوز طنین صدای پر صلابتت ستونهای مسجد اموی را می لرزاند
هنوز سنگینی نگاهت از تل زینبیه بر قتلگاه سایه افکنده

پس سلام بر تو آن زمان که چشمانت لحظه ای برای پاسبانی از حرم برادرت بهم نیامد
سلام برتو آن زمان که بر شتران بی محمل سوار بودی
سلام برتو و بر چادر سیاهت و نماز شب نشسته خواندنت

میلادت مبارک ای اسوه صبر الگوی شکیبایی واسطوره حلم

سلام برتو            ای عقیله عرب ای زینب

دختر بودن یعنی

نقش تربیتی والدین

پدر و مادر به عنوان دو رکن اساسی خانواده بیش‏ترین نقش را در تربیت فرزندان ایفا می‏کنند . مادر از زمان انعقاد نطفه تا دوران نوجوانی ارتباطی تنگاتنگ با کودک دارد . خصلت‏ها، اندیشه‏ها، افکار و رفتار مادر بیش‏ترین تاثیر را در ساختار شخصیتی یک نوجوان به جای می‏گذارد . مادر همانند یک معلم، مربی و الگوی گفتاری و رفتاری کودک به حساب می‏آید .

او یکی از عوامل مؤثر تربیتی از نظر محیطی و وراثتی است . به این جهت‏برای پرورش فرزندان سالم و صالح، باید از زمان ازدواج در اندیشه انتخاب مادر شایسته برای فرزندان بود . چرا که از منظر حضرت باقر علیه السلام تربیت کودک از همان مرحله آغاز می‏شود .

امام باقر علیه السلام در روایتی به تاثیر شیر مادر در اطفال اشاره کرده و به محمد بن مروان فرمود: «استرضع لولدک بلبن الحسان، وایاک والقباح، فان اللبن قد یعدی  ; برای شیر دادن به فرزندت از دایه‏های خوشرو و زیبا استفاده کن و از زنان بد صورت و قبیح برحذر باش، زیرا شیر گاهی (صفات و ویژگی‏های روحی مادر را به فرزند) منتقل می‏کند .»

در این گفتار امام پنجم علیه السلام از تاثیر شیر مادر در انتقال زشتی‏ها و زیبایی‏های ظاهری مادر به فرزند سخن به میان آورده است .

بنابراین نقش وراثتی و محیطی مادر در تربیت فرزندان نباید مورد غفلت قرار گیرد . گذشته از تاثیر مادران در نسل آینده، وجود پدر نیز به عنوان مدیر خانواده نقش به سزایی در ساختار شخصیتی کودک دارد . طبق فرموده امام باقر علیه السلام، صلاحیت و شایستگی‏های پدر از جمله خصلت هایی است که در پرتو آن فرزندان از انحرافات و کجروی‏ها محفوظ می‏مانند . آن حضرت فرمود: «یحفظ الاطفال بصلاح آبائهم  ; اطفال در سایه صلاحیت و شایستگی پدرانشان [از انحرافات] مصون می‏مانند .»

در حقیقت مجموعه اعمال، رفتار و گفتار پدر، در شکل‏گیری شخصیت آینده کودک کار ساز خواهد بود . افزون بر این پدر به عنوان مدیر اقتصادی خانواده می‏تواند با کسب در آمد صحیح و به دست آوردن روزی حلال در روحیات و صفات کودک، تاثیر قابل توجهی داشته باشد . به همین جهت امام باقر علیه السلام به پدرانی که تلاش می‏کنند سفره‏های منازل خود را با روزی حلال بیارایند مژده می‏دهد که: «آنان در روز قیامت‏با سیمایی نورانی همانند ماه شب چهارده با خداوند ملاقات خواهند نمود . لقی الله عزوجل یوم القیامة ووجهه مثل القمر لیلة البدر .  »

تکریم شخصیت کودک

مربی شایسته با بهره‏گیری از روش‏های متنوع، به تکریم شخصیت کودک می‏پردازد و از این طریق زمینه تربیت صحیح و اعتلای صفات نیک را در وجود او فراهم می‏سازد . او می‏داند که مهم‏ترین مشکل کودکان و نوجوانان، احساس حقارت و عدم اتکا به نفس است و انسان همان طور که به آب و غذا نیازمند است‏به تکریم و توجه دیگران نیاز دارد، بلکه این نیازهای عاطفی و معنوی او به مراتب بیشتر از نیازهای جسمانی اوست .

عمده‏ترین دلیل ناسازگاری در فرزندان و علت‏بسیاری از ناهنجاری‏ها را باید در احساس حقارت و کم توجهی والدین به فرزند جست وجو نمود . این فقر روحی و روانی را می‏توان از راه‏های زیر بر طرف نمود:

الف) گزینش نام نیک

نام هر شخص نشانگر اعتقادات، ملیت، فرهنگ و خواسته‏های درونی او و خانواده‏اش می‏باشد . اسمی که برای یک کودک انتخاب می‏شود در تکریم و تحقیر شخصیت وی نقش دارد . کودکانی که نام زیبا و پسندیده دارند، غالبا مورد تقدیر و توجه دیگران هستند و از شنیدن تمجیدها و افتخاراتی که نامشان موجب آن است لذت می‏برند; بر عکس کسانی که والدین آنان هنگام انتخاب نام به معنی و محتوای آن بی توجه بوده و یک اسم نامناسب و بیگانه از فرهنگ خودی را برای فرزند خود انتخاب کرده‏اند، در آینده احساس حقارت نموده و احیانا مورد ملامت و سرزنش قرار خواهند گرفت . در سیره امام باقر علیه السلام به این نکته توجه خاصی مبذول شده است . آن حضرت در مورد انتخاب نام زیبا برای فرزندان چنین رهنمود می‏دهد: «اصدق الاسماء ماسمی بالعبودیة وافضلها اسماء الانبیاء  ; دوست داشتنی‏ترین اسم‏ها آن است که حاکی از بندگی خدا باشد و بهترین آن‏ها نام‏های پیامبران است .»

امام پنجم علیه السلام نام‏های فرزندان خویش را نیز از بهترین نام‏ها برگزیده بود . نام‏های فرزندان آن حضرت بدین ترتیب است:

1- جعفر علیه السلام 2- عبدالله 3- ابراهیم 4- علی 5- زینب 6- ام سلمه

 پیشوای پنجم به این شیوه تربیتی آن چنان اهمیت می‏داد که حتی دستور داده بود پایین‏ترین طبقات اجتماع را هم با القاب و نام‏های تحقیرآمیز صدا نکنند، بلکه با بهترین نام‏ها از آنان یاد کنند و می‏فرمود: «سموهم باحسن اسمائهم ; با نیک‏ترین نامشان آن‏ها را صدا بزنید .» و به این ترتیب از توهین و تحقیر شخصیت آنان جلوگیری می‏نمود .

ب) گفت وگوی صمیمانه

یکی از راه‏های انتقال آموزه‏های تربیتی به کودکان و نوجوانان ایجاد ارتباط کلامی با لحنی دلپذیر می‏باشد . تجربه نشان می‏دهد که اگر لحن و صوت والدین، مربیان و مبلغان در ارتباط کلامی دارای بار عاطفی و مثبت‏باشد، آنان در ایجاد ارتباط و نفوذ در دل مخاطب نوجوان موفق خواهند بود . کلمات دلنشین، سخنان نیکو، ملایم و محبت‏آمیز از مشکلات روحی و ناهنجاری‏های کودکان و نوجوانان کاسته و رنج‏های درونی آنان را التیام می‏بخشد . ریشه بسیاری از تندخویی‏ها، خشونت‏ها، لجبازی‏ها، زورگویی‏ها، بدبینی‏ها، افسردگی‏ها و گوشه‏گیری و ناامیدی‏ها را می‏توان با ارتباط کلامی صحیح و نیکو از میان برداشت . امام باقر علیه السلام با اشاره به این شیوه کارآمد تربیتی می‏فرماید: «قولوا للناس احسن ما تحبون ان یقال لکم ; به زیباترین صورتی که میل دارید مردم با شما سخن بگویند با آنان سخن بگویید .»

آری همانطوری که انسان دوست ندارد دیگران با او بی ادبانه، خشن، آمرانه، خشک و با لحنی تند سخن بگویند، دیگران هم چنین انتظاری از او دارند . این نکته در مورد ارتباط کلامی با کودکان از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است و نقش کلیدی در تربیت ایفا می‏کند . زیرا روح کودکان لطیف‏تر و تحمل آنان کمتر می‏باشد .

ج) سلام دادن به فرزندان

سلام دادن به کودکان عزت نفس را در آنان تقویت می‏کند و یکی از بهترین راه‏های ارتباط اجتماعی و نفوذ در شخصیت کودکان است . این عمل که یکی از والاترین آموزه‏های تربیتی دین مبین اسلام به شمار می‏رود نکات مثبت فراوانی را در خود جای داده است که از جمله آن‏ها: تقویت روابط بین مربی و متربی، رفع کدورت و ناراحتی‏های احتمالی، تقویت روحیه‏ها و نزدیکی دل‏هاست . گذشته از این‏ها سلام دادن والدین و مربیان با صدای رسا و آهنگی دلنشین به فرزندان، عزت نفس را در آنان تقویت نموده و روحیه خود باوری و احساس شخصیت را در وجود آنان استحکام خواهد بخشید و آنان نیز اینگونه عادت خواهند کرد .

اگر این عمل ادامه یابد، تربیت کودک توام با نشاط و موفقیت پیش خواهد رفت . امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «ان الله یحب افشاء السلام ; خداوند دوست دارد که سلام با لحنی رسا [و دلپذیر ] باشد .» و این نکته برگرفته از آموزه‏های تربیتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‏باشد که فرمود: «پنج چیز را تا لحظه مرگ ترک نخواهم کرد . . . که یکی از آنان سلام کردن به کودکان می‏باشد، تا بعد از من یک رسم رایج‏شود .

 د) ابراز محبت‏به کودکان

یکی از راه‏های پرورش اعتماد به نفس در فرزندان، ابراز محبت‏به آن‏هاست . کودک همان طوری که به آب و غذا نیاز دارد به محبت هم نیاز دارد . بوسه زدن بر صورت فرزند، به آغوش گرفتن، گفت و گوی محبت‏آمیز، نوعی اظهار علاقه و محبت است . این عمل فقر عاطفی کودکان را جبران کرده و روحیه اعتماد به نفس و خودباوری را در آنان تقویت می‏کند و در نتیجه زمینه تربیت صحیح در وجود آنان فراهم می‏گردد .

امام باقر علیه السلام در موارد بسیاری از این شیوه تربیتی در مورد فرزندان خود استفاده می‏کرد . چنانکه محمد بن مسلم می‏گوید: در حضور امام باقر علیه السلام بودم که فرزند خردسالش جعفر وارد شد . پیشوای پنجم فرزندش را به آغوش کشیده و به سینه خود چسبانید و آن‏گاه با کلمات زیبا و محبت‏آمیز با وی به گفت وگو پرداخت  .

در اینجا یادآوری دو نکته مهم ضروری است:

اول - اعتدال در محبت

در ابراز محبت و تکریم شخصیت کودک نباید راه افراط را پیمود . زیرا در آن صورت علاوه بر این که نمی‏توان نتیجه صحیح تربیتی گرفت، بلکه شخصیت کودک در اثر زیاده روی والدین در ابراز محبت‏های نابجا لطمه جبران ناپذیری خواهد خورد . چرا که این کودک از خود راضی، از جامعه توقعات و انتظارات نابه‏جایی خواهد داشت و در صورت بی‏اعتنایی دیگران به این خواسته‏های بی مورد وی، کودک نازپرورده از خود و زندگی بیزار و مایوس شده و دچار عقده حقارت خواهد شد . آری

نازپرورده تنعم نبرد راه به جای

عاشقی شیوه رندان بلاکش باشد

امام باقر علیه السلام می‏فرماید: «شر الابآء من دعاه البر الی الافراط  ; بدترین پدران آن‏هایی هستند که در نیکی و محبت [نسبت‏به فرزندان خود] زیاده روی نمایند .»

دوم - رعایت مساوات در میان فرزندان

از نکات قابل توجهی که در تربیت فرزندان وجود دارد رعایت مساوات در رفع نیازهای آنان می‏باشد . این مساله در مورد نیازهای معنوی و عاطفی بیشتر جلوه‏گر است، والدین لزوما باید در ابراز محبت در ظاهر مساوات را رعایت کنند، گرچه در باطن بنا به علت‏های مختلف، یکی از فرزندان را بیشتر از دیگری دوست داشته باشند .

در حدیث ذیل با رفتار امام باقر علیه السلام و علت این امر آشنا می‏شویم:

امام صادق علیه السلام به نقل از پدر گرامی‏اش می‏فرماید: به خدا قسم، رفتار من با بعضی از فرزندانم از روی تکلف و بی میلی است . او را روی زانوی خود می‏نشانم، محبت‏بسیار می‏کنم، از وی شکرگزاری و قدر دانی می‏نمایم با آنکه این همه احترام و حبت‏شایسته فرزند دیگر من است . به این تکلف تن می‏دهم تا آنکه فرزند شایسته‏ام از شر آنان مصون باشد و آنان رفتاری را که برادران یوسف با یوسف انجام دادند مرتکب نشوند . خداوند سوره یوسف را نفرستاد مگر به عنوان نمونه و مثال که بعضی از ما نسبت‏به بعضی دیگر حسد نورزیم چنانکه برادران یوسف به او حسد کرده و ستم نمودند

گرامی داشتن همسر

احترام به همسر یکی دیگر از مواردی است که در تربیت تاثیر دارد . مادری که در خانه عزیز باشد و مورد تکریم شوهرش قرار گیرد، با روحی سرشار از عاطفه، آرامش، احساس عزت نفس و با نشاط و شادابی به پرورش فرزندان همت‏خواهد گماشت .

اما اگر مورد آزار و اذیت روحی و جسمی قرار گیرد و اندیشه‏ها و شخصیت وی در منزل به ویژه پیش فرزندان مورد تحقیر و هانت‏باشد، ناگفته پیداست که از روان سالمی برخوردار نخواهد بود و در نتیجه آرامش خود را از دست داده و اضطراب و نگرانی او در فرزندان نیز تاثیر خواهد گذاشت . از چنین مادری نمی‏توان انتظار پرورش فرزندانی تربیت‏شده و صاحب کمالات داشت .

بدین جهت امام باقر علیه السلام در احترام به شخصیت همسر اهتمام جدی داشت . حکم بن عتیبه روزی به ملاقات امام باقر علیه السلام رفت . او آن حضرت را در یک خانه آراسته و زیبایی یافت که لباس‏های نو و رنگین پوشیده بود . حکم بن عتیبه از وضع زندگی امام باقر علیه السلام به شگفت آمده و با نگاهی تعجب‏آمیز به آن حضرت و اطاق آراسته نظاره می‏کرد . آن حضرت که افکار وی را از نگاهش دریافته بود، از او پرسید: ای حکم! نظر تو در مورد این گونه زندگی چیست؟ او گفت: برای من زیبنده نیست در مورد زندگی شما سخنی بگویم و اعتراض داشته باشم، اما در میان ما، جوانان تجمل طلب و تازه دامادها چنین می‏کنند .

امام باقر علیه السلام فرمود: ای حکم! «من حرم زینة الله التی اخرج لعباده والطیبات من الرزق‏»  «چه کسی زینت‏هایی را که خداوند برای بندگانش آفریده و روزی‏های پاکیزه را حرام نموده است .» این زینت‏ها و زیبایی‏ها را خداوند متعال برای بندگانش قرار داده است .

آن حضرت در ادامه سخنانش فرمود: اما این خانه‏ای را که می‏بینی، خانه همسرم می‏باشد و من چون تازه با او ازدواج کرده‏ام به احترام وی به اینجا آمده‏ام و لباس زیبا پوشیده‏ام . ولی خانه خود من همان منزل ساده ایست که تو آن را دیده‏ای 

به این ترتیب آن حضرت به احساسات و تمایلات به حق همسر خویش پاسخ مثبت داده و به او به دیده احترام می‏نگریست .

امام باقر علیه السلام بر این باور بود که باید همسر و فرزندان را تکریم نمود و برای آنان احترام قائل شد، و نباید از نیکی کردن به آن‏ها غفلت نمود و می‏فرمود: «من حسن بره باهله زید فی عمره  ; هر کس با همسر و فرزندانش خوش رفتاری کند عمرش زیاد خواهد شد .»