در پی زلزله ویرانگر شمال شرق ژاپن و وقوع سونامی بزرگ با امواجی به بلندای تا 10 متر، شاهد آسب دیدن بسیاری از اماکن زیربنایی ژاپن از جمله فرودگاه ها و پایگاه های نظامی این کشور بودیم. هر چند ژاپنی ها با حساسیت فراوان به انتشار اخبار خسارت ها اقدام کرده و حضور خبرنگاران در مناطق آسیب دیده با مشکلات و موانع فراوانی روبرو می شود، اما آسیب های جدی به مراکز نظامی ژاپن بر کسی پوشیده نمانده است.
در این میان، پایگاه هوایی ماتسوشیما در مناطق زلزله زده ژاپن بیشتر مورد توجه رسانه های دنیای مجازی قرار گرفت. شاید آسیب دیدن جنگنده های میتسوبیشی اف-2 ساخت ژاپن و شاید وجود عکاسان در آن منطقه علت پوشش اخبار این واقعه باشد، اما آنچه می تواند برای سایر کشورهای دارای مرزهای دریایی جالب توجه باشد، خسارات قابل توجه چنین پدیده هایی بر مواضع نظامی آنها در نواحی ساحلی است.
در ماتسوشیما، با ورود سیل حاصل از سونامی، در چند دقیقه با به زیر آب رفتن پایگاه هوایی، 20 درصد از دارایی جنگنده های اف-2 آسیب دید و بدتر اینکه این پایگاه هوایی، محل استقرار اسکادران 21 آموزشی این نوع جنگنده و اسکادران 11 جت های آموزشی تی-4 بوده که مشکلات فراوانی را در روند آموزش خلبانان این جنگنده تهاجمی ایجاد کرده است.
بر اساس براورد اولیه، خسارات مالی به بار آمده در این پایگاه به تنهایی به بیش از 2.3 میلیارد دلار می رسد که رقم قابل توجهی است.
گفتنی است این پایگاه در ارتفاع 2.2 متری از سطح آب واقع شده است اما در نهایت امواج سونامی با ارتفاع بیش از 7 متر این پایگاه را پشت سر گذاشت و هواپیماهای موجود در توقفگاه را به ساختمان ها کوبید.
هر چند صحبتی از علت های غیر طبیعی برای زلزله و سونامی ژاپن به میان نیامده و شواهد زمین شناسی حاکی از حرکت صفحات زمین به یکدیگر است، اما این جریان باز هم نام هارپ را به یادها آورد.
گذشته از اینکه هارپ واقعیت است یا به مانند جنگ ستارگان در دهه 80 دروغی برای فریب و مشغول کردن دشمنان از سوی آمریکا، آثار مخرب بلایای طبیعی بر پایگاه های نظامی جای تأمل دارد.
با توجه مطالب منتشره در برخی از نشریات تخصصی کشور پیرامون هارپ و اشاراتی به زلزله های زیاد تا عمق مشخصی از جنوب ایران و افزایش چند ده درصدی آنها در عین کاهش متوسط زلزله ها در جهان، شاید بایستی جدی تر به این پدیده توجه نمود.
حتی بدون این روند غیر طبیعی نیز اتفاقاتی مانند توفان گنو طی سالهای اخیر در جنوب کشور رخ داده است.
موقعیت جغرافیایی خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان
اساساً سونامی به دلیل وقوع زلزله در زمین بستر دریا رخ می دهد که این باعث به وجود آمدن امواجی از آب و حرکت آن به اطراف می شود. سرعت امواج سونامی بسته به عمق آب در محل وقوع زلزله از چند ده تا چند صد کیلومتر بر ساعت متغیر است. سرعت امواج سونامی های بزرگ به 800 کیلومتر بر ساعت نیز می رسد.
با توجه به امواج گرما در سال های گذشته و تغییرات محسوس در اقلیم مناطق اقیانوسی مجاور ایران، می توان وقوع سونامی را در سواحل جنوب ایران ممکن دانست. توفان های سال 1386 در سواحل دریای عمان و بخش هایی از اقیانوس هند در واقع هشداری است که از این پس باید موضوع پایش تغییرات آب و هوایی دریایی و اقیانوسی جدی تر گرفته شود.
به عقیده کارشناسان داخلی، وقوع سونامی در اقیانوس هند و دریای عمان می تواند امواجی به ارتفاع 12 متر ایجاد کند که 20 درصد بزرگتر از سونامی اخیر ژاپن است. گفته می شود امواج سونامی سال 1945 اقیانوس هند به ایران نیز رسیده است.
از نظر موقعیت جعرافیایی، خلیج فارس به عنوان یک محیط دریایی که از سه طرف محصور است، در صورت وقوع پدیده ای مشابه آنچه در ژاپن رخ داد، شمشیری دو لبه خواهد بود که علاوه بر تهدید سواحل جنوبی ایران، سواحل کشورهای حاشیه خلیج فارس را نیز با تهدید جدی روبرو می کند. یقیناً تأسیسات نفتی و نظامی و نیز محل استقرار نیروهای دریایی آمریکایی در این منطقه از اهمیت فوق العاده بالایی برخوردارند.
در منطقه شمال خلیج فارس فاصله بوشهر از سواحل کویت کمتر از 270 کیلومتر و از سواحل عربستان کمتر از 250 و از بحرین، محل استتقرار ناوگان پنجم ایالات متحده آمریکا حدود 300 کیلومتر است.
جزیره قشم نیز فاصله 50 تا کمتر از 170 کیلومتری با سواحل کشورهای جنوب خلیج فارس دارد و از اینرو با تهدید یکسانی با آنها روبرو است.
مجموعاً به دلیل عرض نچندان زیاد خلیج فارس و اهمیت حیاتی آن برای دنیا، وقوع یک سونامی طبیعی در آن با سرعتِ کنترل نشده، تمام کشورهای این منطقه را تهدید می نماید. اما در صورت استفاده از سلاح های آب وهوایی، ممکن است امکان افزایش آسیب ها برای یک طرف ماجرا وجود داشته باشد.
اما در دریای عمان فضای بازتری بین ایران و سواحل کشورهای جنوب وجود دارد. در جریان طوفان گنو هم که برای آن اثراتی مشابه یک سونامی کوچک عنوان شده است سواحل عمان بسیار کمتر از ایران آسیب دیدند.
نکته ای که باید به آن اشاره شود، هم تراز بودن عمده قسمت های سواحل جنوبی ایران با سطح دریا است که امکان پیشرفت موج سونامی به داخل خشکی را بسیار آسان نموده و میزان بسیار کمی از انرژی موج کاهش می یابد. بدین ترتیب با احتساب فواصل ناچیز اغلب پایگاه های هوایی جنوب با دریا و دارایی ارزشمند نهاجا در آنها که در شرایط تحریم، آماده نگهداشتن حتی یک فروند از آنها نیز با جدیت پیگیری می شود، پیشگیری از واقعه ای مشابه پایگاه ماتسوشیمای ژاپن بایستی جدی تر مورد توجه واقع شود.
وضعیت پایگاه های جنوب ایران
به گزارش مشرق، علاوه بر پایگاه های دریایی که طبیعتاً در کنار دریا ساخته شده اند، چهار پایگاه نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در مناطق جنوبی کشور واقع شده اند که از میان آنها پایگاه های بوشهر و بندرعباس در مجاورت دریا واقع شده اند. هر چند قدمت این پایگاه ها به بیش از 35 تا 40 سال می رسد اما همچنان فعال بوده و در دو منطقه بسیار مهم، در خط مقدم دفاع هوایی کشور حضور دارند.
فرودگاه جاسک کمتر از 600 متر با آب فاصله دارد. کمترین فاصله پایگاه چابهار از دریا حدود 5 کیلومتر است. کمترین فاصله انتهای باند پایگاه بوشهر از دریا قریب 350 متر و توقفگاه و آشیانه ها، کمتر از 5.5 کیلومتر است. باند پایگاه بندرعباس کمتر از 1.5 کیلومتر و آشیانه ها کمتر از 5.5 کیلومتر و پایگاه هوادریای آن در مجاورت آب واقع است.
پایگاه هوایی امیدیه نیز در عمق بیش از 70 کیلومتر قرار دارد که از این بابت با خطر کمتری روبرو است.
با فرض یک سونامی غیر طبیعی و شرایط ژئوپولیتیکی خلیج فارس و تنگه هرمز، شاید پایگاه دهم شکاری چابهار با وجود حدود 6 متر ارتفاع از سطح دریا محتمل ترین گزینه برای آسیب دیدن باشد که امواج یک سونامی با سرعت 100 کیلومتر بر ساعت، تنها در سه دقیقه به آن می رسد؛ سرعتی که برای ایمن ماندن کشورهای جنوب دریای عمان کافی و در حد رکورد پرواز جنگنده های آماده به پرواز(آلرت) پایگاه است.
جزایر ایران در خلیج فارس نیز در صورت مواجه با پدیده سونامی در وضعیت خاصی قرار خواهند گرفت. باند فرودگاه های جزیره قشم کمتر از 1.5 کیلومتر، کیش بین 3 تا 4، لاوان کمتر از 2.5 در بخش های مختلف و فرودگاه خارک از سمت جنوب غربی کمتر از 3.5 کیلومتر فاصله دارند و دو سر باند این فرودگاه نیز در مجاورت آب واقع است.
بدین ترتیب مهمترین پایگاه های هوایی ایران تا حدودی در معرض عوارض ناشی از سونامی قرار دارند (بسته به نوع آن) در شرایطی که هر چند کمتر این هواپیماها بر روی توفقگاه ها نگهداری می شوند اما آشیانه های نگهداری هواپیما در آنها نیز فاقد درب در دو طرف بوده که بتواند در مقابل امواج سیل مقاومت نماید.
شاید مناسب ترین راه برای مقاومت در برابر امواج سهمگین سونامی ها، دیوارهای ضخیم و بلند باشد، حتی بلندتر از نمونه های ژاپنی. به طور تقریبی برای محصور نمودن پایگاه دهم شکاری، دیواری با کمینه طول 15 کیلومتر نیاز است. با در نظر گرفتن ارتفاع این پایگاه از سطح دریا، ارتفاع این دیوار بایستی حدود 7 متر باشد. با توجه به دبی آب وارد شده به طرف پایگاهها، ساخت کانال و تونل انتقال آب عقلائی نخواهد بود.
البته ساخت این چنین دیوارهایی هر چند دارای پیچیدگی های فراوان مهندسی می باشد، اما قطعاً از توان لجستیکی نیروهای مسلح کشورمان که سابقه شاهکارهای مهندسی رزمی آنان در دوران دفاع مقدس هنوز در جهان مورد مطالعه قرار دارد خارج نیست.
* این نوشته صرفا یک بررسی ساده علمی برای افزایش ضریب ایمنی پایگاههای نظامی کشورمان در بخش هوایی بوده و به هیچ وجه به معنای پیش بینی اتفاقی خاص در این زمینه نخواهد بود. انشاء الله در بخش دوم نیز به بررسی راههای ضربه متقابل کشورمان به دشمنان از طریق چنین سیستمی خواهیم پرداخت.