احتمالا بسیاری از خوانندگان، گاهی دچار گرفتگی عضلانی شده اند. درد آن فراموش ناشدنی است، و هیچکس علاقه ای به تجربه مجدد آن ندارد. در ادامه، اطلاعات لازم برای شناخت کامل گرفتگیهای عضلانی ارائه می شوند. گرفتگی چیست؟ گرفتگی عضلانی، انقباض غیرارادی و شدید عضله ای است، که آزاد نمی شود. گرفتگیهای عضلانی، معمولا از چند ثانیه تا پانزده دقیقه طول می کشند. در موارد نادر، بیش از پانزده دقیقه هم طول می کشند. شاید یک گرفتگی، تا رفع کامل، چند بار عود کند. گاهی گروهی از عضلات، یک عضله، یا حتی بخشی از یک عضله دچار گرفتگی می شود. چه کسی مبتلا به گرفتگی می شود؟ گرفتگی، نه تنها در ورزشکاران، بلکه در افراد بی تحرک هم بسیار متداول است. کودکان و بزرگسالان هم دچار می شوند. کهولت سن هم عاملی ناخوشایند است؛ متاسفانه با افزایش سن، احتمال بروز گرفتگیهای مکرر هم افزایش می یابد. آیا همه عضلات دچار گرفتگی می شوند؟ احتمال گرفتگی همه عضلات اسکلتی در هر زمان وجود دارد. یکی از متداولترین گرفتگیهایی که اغلب مردم کم و بیش تجربه کرده اند، گرفتگی عضله ساق است. اکثر گرفتگیها در دستها و پاها رخ می دهند. آیا گرفتگی، انواع مختلف دارد؟ گرفتگیها را بر اساس گروه عضلانی و علل مختلف، طبقه بندی می کنند. چهار نوع گرفتگی عضلات اسکلتی وجود دارد: • گرفتگی واقعی • انقباض موضعی • تشنج • اختلال تونوسی 1. گرفتگیهای واقعی: گرفتگیهای واقعی در اثر تحریک پذیری شدید اعصاب عضله رخ می دهند. این نوع گرفتگیها، بخشی از عضله، یا گروهی از عضلات را تحت تاثیر قرار می دهند. گرفتگیهای واقعی، متداولترین انواع گرفتگیهای عضلات اسکلتی هستند. گرفتگی واقعی، بدلایل متعددی، از جمله موارد زیر بروز می کنند: فعالیت شدید: هنگام فعالیتهای ورزشی، خستگی عضلانی و استفاده از عضلات، می تواند باعث گرفتگی شود. این گونه گرفتگیها، حین فعالیت، یا پس از آن رخ می دهند. هنگام انجام فعالیتهای شدید بدنی، احتمال گرفتگی عضلات افراد مسن تر، بیشتر است. برعکس این موضوع هم صادق است. خوابیدن یا نشستن طولانی در وضعیتی ناهنجار، ممکن است منجر به گرفتگی شود. جراحت: جراحت، می تواند بتنهایی موجب گرفتگی شود. در چنین حالتی، گرفتگی بصورت مکانیزمی حفاظتی، و برای جلوگیری از حرکت و پیشرفت جراحت، عمل می کند. کاهش آب: اصولا، کاهش آب، در هوای گرم رخ می دهد، و معمولا نشانه اولیه مشکلی جدی تر مثل گرمازدگی است. ورزشکاران و افرادی که فعالیتهای شدید بدنی دارند، بدلیل خروج مایعات بدن از طریق تعریق، بیشتر دچار کاهش آب می شوند. بدنسازان، برای تخلیه حداکثر ممکن آب بدن و نمایش بهتر تفکیک عضلانی در صحنه مسابقه، اغلب از موادی مثل داروهای مدر (ادرار آور) استفاده می کنند. این ورزشکاران، برای جلوگیری از احتباس مجدد آب، مقدار سدیم دریافتیشان را کاهش می دهند. کمبود سدیم می تواند باعث کم آبی و گرفتگی شود. به همین دلیل، گاهی به شخص دچار گرفتگی، محلول آب و کمی نمک می دهند. کاهش میزان پتاسیم: کمبود پتاسیم، موجب ضعف عضلات و بروز گرفتگی می شود. خوردن موز، به حفظ میزان پتاسیم و به حداقل رسیدن احتمال گرفتگی کمک می کند. کمبود کلسیم و منیزیم خون: کمبود کلسیم و منیزیم خون، اعصاب و عضلات را تحت تاثیر قرار می دهد. مصرف داروهای مدر، عدم کفایت کلسیم، منیزیم، و ویتامین D رژیم غذایی، و تهوع مکرر، موجب این کمبود می شود. در چنین وضعیتی، تحریک پذیری عضلات و اعصاب، و در نتیجه گرفتگی عضله افزایش می یابد. گرفتگی در استراحت: بزرگسالان و کودکان به یک اندازه دچار گرفتگی در حال استراحت می شوند. این نوع گرفتگی، بیشتر، شب هنگام رخ می دهد، و هر چند مزاحم خواب است، اما به هیچ وجه خطرناک نیست. گرفتگی در حال استراحت، هر موقع از شب، و حتی بدفعات ممکن است بروز کند. عضله ای که معمولا دچار گرفتگی در استراحت می شود، ساق است. گرفتگیهای شبانه ساق، بعلت انقباض این عضله برای صاف کردن پنجه پا است. اما هنوز علت اصلی آن بر دانشمندان پوشیده است. 2. تشنج عضلانی: تشنج عضلانی، نوعی گرفتگی است، که تمام پایانه های عصبی بدن را فعال می کند. بدین ترتیب، عضلات، تحت تاثیر قرار می گیرند و تمام بدن دچار گرفتگی می شود. تشنج عضلانی، سایر فعالیتهای عصبی عضلات و اندامهای مختلف بدن را هم تحت تاثیر قرار می دهد. مثلا، هنگامیکه میزان کلسیم خون پایین بیاید (مشابه گرفتگی واقعی)، ضمن احتمال گرفتگی بازو، نوعی مور مور و کرختی در اطراف دهان یا سایر اندامها احساس می شود. 3. انقباض موضعی: وقتی عضلات قادر به شل شدن نباشند، انقباض موضعی رخ می دهد. این نوع انقباض در اثر کاهش ای تی پی (آدنزین تری فسفات) بروز می کند. ای تی پی، منبع انرژی سلول، برای انجام کار عضلانی است. کمبود ای تی پی در سلول، از شل شدن تارهای ماهیچه ای جلوگیری می کند. انقباض موضعی، بدون تحریک اعصاب رخ می دهد، و زمینه اکتسابی یا ارثی دارد. 4. اختلال تونوسی اختلال تونوسی زمانی بروز می کند، که ضمن انجام حرکتی، عضله ای غیرمرتبط منقبض شود؛ مثلا، عضله ای که خلاف جهت حرکت منقبض و در نتیجه دچار گرفتگی می شود. این نوع گرفتگیها، معمولا در گروههای عضلانی کوچکی مثل فک، پلک، نای و ... رخ می دهند. عامل گرفتگی چیست؟ داروهای بسیاری، باعث گرفتگی عضلانی می شوند. یک نمونه از این مواد، داروهای مدر می باشند. کمبود ویتامینهایی مثل تیامین (بی 1)، اسید پانتوتنیک (بی 5)، و پیریدکسین (بی 6) هم موجب گرفتگی می شوند. نشانه ها و تشخیص نشانه های گرفتگیهای متداول عضلانی و چگونگی تشخیصشان گرفتگی، عارضه ای دردناک است، و تا رفع کامل، شخص را از کار عادی باز می دارد. هنگام گرفتگی، عضله ضعیف، متورم و سفت می شود. تا گرفتگی برطرف نشود، عضله را نمی توان بکار برد. در برخی موارد، تورم و درد پس از گرفتگیهای شدید، تا چند روز ادامه دارد. البته، هیچ آزمایشی برای تشخیص گرفتگی وجود ندارد؛ هر کسی متوجه گرفتگی عضلاتش می شود. درمان درمان گرفتگیهای عضلانی چیست؟ هنگام بروز، اگر بتوان عضله را کشید، عضله شل، و گرفتگی برطرف می شود. درصورتیکه، گرفتگی در پاها باشد، اغلب، با کمی راه رفتن، شل و برطرف می شود. گرفتگیهای بازو و ساعد را می توان با فشردن دست روی سطحی صاف، که باعث کشیدن عضلات بازو و ساعد می شود، رفع کرد. روش دیگر شل کردن گرفتگی، استفاده از حوله گرم است. درصورتیکه، گرفتگی بعلت کم آبی / از دست رفتن مایعات بروز کرده باشد، کیسه یخ مفید است. در گرفتگیهای ناشی از کم آبی، باید قدری مایعات و الکترولیت هم نوشید. ماساژ، به شل شدن عضله دچار گرفتگی و رفع این عارضه کمک می کند. چون گرفتگی ها در شرایط مختلفی بروز می کنند، دارویی برایشان وجود ندارد. بعلاوه، زمان گرفتگی تقریبا کوتاه است، و تا رسیدن هر داروی احتمالی، خود بخود برطرف می شود. چگونه می توان از گرفتگیهای عضلانی پیشگیری کرد؟ فعالیت: اگر معمولا هنگام ورزش دچار گرفتگی می شوید، قبل و بعد از ورزش، حتما حرکات کششی انجام دهید. علاوه بر کشش، گرم کردن مناسب پیش از ورزش و خنک کردن پس از آن هم سودمند است. ضمنا، از کفایت آب بدن، قبل، حین، و پس از تمرین مطمئن شوید. اختلالات تونوس: این گونه گرفتگیها را با توجه به عوامل مکانیکی ایجاد کننده، می توان پیشگیری نمود. عامل دیگر کمک به پیشگیری از اختلالات تونوسی، پرهیز از فشار بیش از حد بر سایر عضلات، بهنگام فعالیت بدنی است. گرفتگی در استراحت: با انجام منظم حرکات کششی، از گرفتگیهای زمان استراحت می توان جلوگیری کرد (مخصوصا قبل از خواب). حفظ میزان کلسیم و منیزیم هم، مانع گرفتگیهای شبانه عضلات می شود. به این منظور، مصرف کلسیم پیش از خواب کفایت می کند.