نوجوانی دوره ای مهم و شاید سرنوشت ساز در زندگی هر فرد است. نوجوان در این مقطع سنی، تحولات سریعی را از جنبه های جسمی و یا روحی و روانی تجربه می کند. او در مرز بین کودکی و بزرگسالی قرار دارد. از اینرو با تعارضات متعددی میان این دو دنیا یعنی کودکی و بزرگسالی روبروست. نوجوان به دنبال یافتن خود و هویت واقعی خویش است و از هر فرصتی برای اثبات شخصیت و ابراز قابلیتهایش استفاده می کند. نوجوانی دوره رهایی از وابستگی های خانوادگی و ورود به صحنه اجتماع است. روان شناسان می گویند در این دوران، نوجوان از نظر وابستگی عاطفی، از خانواده جدا می شود و به تدریج استقلال را تجربه می کند. نوجوان بر رفتارها و احساسات خود کمتر تمرکز دارد. همین امر موجب می شود که در این سنین، انجام کارهای آنی و نسنجیده از سوی او افزایش یابد.
مدتهاست وقوع روزانه تعداد قابل توجهی انواع جرایم تجاوز به عنف علیه دختران و زنان جوان، مسئولان انتظامی را نسبت به آگاه سازی این قشر از جامعه هوشیارتر کرده است. جرایمی که در پی غفلت قربانی و یا به نوعی سهولت اغفال وی از سوی مجرم رخ می دهد و آثار جسمی و روحی زیادی برای او و خانواده اش در پی دارد.
امروزه گسترش برقراری ارتباطات میان دختران و پسران جوان با توجه به آداب و رسوم و فرهنگ سنتی جامعه ایرانی منجر شده تا افرادی در پوشش دوستی های خیابانی با تاکید بر پنهان ماندن این روابط، نقشه مجرمانه خود را عملی کرده و قربانی را در برابر کار انجام شده قرار دهند.
آمار تکان دهنده است. 40 درصد تعرض به بانوان در قالب دوستی های خیابانی و اغلب به بهانه شناخت قبل از ازدواج صورت می گیرد.
با این که جرم در حال حاضر به عنوان یک جرم جنایی مورد پیگیری قرار می گیرد اما قربانیان تجاوز به عنف برای فاش نشدن ماجرا و از ترس آبرو حاضر نیستند پرونده ای در این خصوص تشکیل دهند که از این رو هم دسترسی به آمار دقیق با دشواری مواجه می شود و هم مجرمان با کمال وقاحت و جسارت به چنین جرائمی ادامه می دهند و امنیت جامعه را به خطر می اندازند.
وقوع این قبیل حوادث در حالی است که نقش قربانی را نمی توان انکار کرد؛ زیرا براساس بررسی های صورت گرفته در بسیاری موارد، فرد خود زمینه ارتکاب جرم را برای طرف مقابل ایجاد می کند. مجرمان به بهانه دوستی های خیابانی، قربانیان را به بهانه ازدواج و شناخت اولیه ابتدا اغفال کرده و سپس نقشه شیطانی خود را عملی می کنند.
یک مقام انتظامی در خصوص دوستی های خیابانی و آسیب های اجتماعی معتقد است: در حال حاضر پرونده های متعددی با موضوع روابط خیابانی پیش روی کارآگاهان قرار دارد که در اغلب آنها دختران و زنان جوان قربانی تبهکاران و شیطان صفتان شده اند.
این خسارت ها برای آقایان در قالب مالباختگی و برای خانم ها به صورت تعرض و آزار و اذیت به عنف بوده است. بنابراین می توان با صراحت اعلام کرد که اغلب آسیب ها در روابط خیابانی و اینترنتی متوجه خانم ها بویژه دختران است، چرا که این روابط معمولا به بهانه آشنایی قبل از ازدواج صورت می گیرد. آمار نیز نشان می دهد که 70 درصد زنانی که مورد سوءاستفاده قرار گرفته اند به بهانه ایجاد رابطه برای آشنایی قبل از ازدواج در دام های شیطانی گرفتار شده اند. تأسف بارتر آن که اغلب این افراد دختران نوجوان و جوان هستند.
زنان و بخصوص دختران معمولا هنگام برقراری روابط خیابانی یا اینترنتی پنهانکاری می کنند و خانواده هایشان را در جریان دوستی ها و رفت و آمدهایشان نمی گذارند. حال آن که پلیس همواره بر این نکته تاکید داشته که جوانان و نوجوانان نباید به اشخاص غریبه اعتماد بی جا کنند و در ذهن خود دوستی های خیابانی و اینترنتی را مبنا و زمینه ای محکم برای تشکیل خانواده قرار دهند؛ چرا که اگر جوانی به واقع قصد ازدواج دارد و در پی تشکیل خانواده است، نیازی به پنهانکاری ندارد.
حال آنکه اگر هر گونه رابطه و تداوم آن زیر نظر خانواده ها و با کسب مشاوره از افراد صلاحیت دار انجام شود، قطعاً تبعات ناخوشایند آن برطرف خواهد شد.
براساس گزارشهای رسیده از پرونده های تجاوز به عنف، اغلب دختران جوان به دنبال دوستی های پنهان و دور از چشم خانواده، بعضا تحت تأثیر قرصهای موسوم به اکس و یا به بهانه دیدار با خانواده طرف مقابل و یا به قصد تفریح در جاده های خارج از شهر به مناطق متروکه و خالی از سکنه رفته و در همان جا از سوی یک یا چند نفر مورد تعرض قرار می گیرند. معمولا یافتن ردپایی از مجرمان به دلیل آنکه اغلب دارای هویتهای جعلی هستند بسیار سخت است، و بررسی آمار جرایم اتفاق افتاده در این حوزه بر لزوم توجه و دقت بسیار زیاد نوجوانان و جوانان در نوع برقراری این گونه روابط تأکید دارد.
پرونده های بررسی شده در پلیس آگاهی نشان می دهد که مقدمات جرم علیه قربانی را رفتارهای وی فراهم کرده است، یعنی یک دختر جوان از ماهها قبل با مجرم بر مبنای دوستی های خیابانی یا آشنایی قبل از ازدواج، به دور از چشم خانواده ارتباط داشته است.
متأسفانه در فرهنگ ایرانیان، آسیب های اجتماعی، تربیتی و روانی چنین دوستی هایی بیشتر متوجه دختران است و مرد ایرانی بدون هیچ گونه محدودیتی، تجربه های متنوع این دوستی ها را پشت سر می گذارد. اما دختر ایرانی، اگر یک نمونه چنین دوستی با جنس مخالف را تجربه کند، تا پایان عمر، شأن و حرمت خویش را از دیدگاه خانواده و جامعه از دست می دهد و برچسب ناشایست بودن را با خود حمل می کند و آثار سوء این تجربه منفی پس از ازدواج هم به نوعی در زندگی اش نمایان می شود.
غرایز دوران بلوغ
به گفته روانشناسان بیداری غرایز و شدت حالات هیجانی در دوران نوجوانی باعث گرایش دختران و پسران به دوستی با جنس مخالف می شود. در این دوران داشتن دوست، اعتماد به خود را تأیید و تقویت و نیازهای عاطفی و احساسی را تا حدی تأمین می کند؛ در صورتی که پیوند دوستی گسسته شود، شخص نسبت به ارزش های وجودی خود دچار شک و تردید می شود.
بعضی از پسران، داشتن دوست دختر را نوعی محبوبیت، قدرت اجتماعی و موفقیت برای خود به حساب می آورند و متقابلا برخی دختران ارتباط با پسران را نوعی جذابیت برای خود تلقی می کنند. متأسفانه اکثر قریب به اتفاق این دختران تصور می کنند که این دوستی ها به ازدواج منتهی می شوند.
پسران نسبت به جنبه غریزی تخیلات خود غافل باقی نمی مانند، اما دختران در این دوستی ها معمولا به دنبال عشق آرمانی و رمانتیک هستند. آنها این عشق را آسمانی و پاک می دانند و خیانت در آن را گناهی بخشش ناپذیر می شمارند. با این توصیف، دوستی های دختر و پسر ایرانی کمی شباهت به دوستی موش و گربه دارد.
متأسفانه این دوستی ها بدون شناخت واقعی جنس مخالف و براساس هیجانات و احساسات سطحی و زودگذر شکل می گیرد. دختران جوان باور نمی کنند که چنین پسرانی معمولا تنوع طلب هستند و پس از مدتی کوتاه، سراغ طعمه ای دیگر می روند و همه وعده های به ظاهر عاشقانه را فراموش می کنند.
استاد مطهری می گوید: «(این نوع روابط) هیجان ها و التهاب های جنسی را فزونی می بخشد... با توجه به این که روح بشر فوق العاده تحریک پذیر است. اشتباه است که گمان کنیم تحریک پذیری روح بشر محدود به حد خاصی است و از آن پس آرام می گیرد. هیچ فردی از تصاحب زیبارویان و هیچ زنی از متوجه کردن مردان و تصاحب قلب آنان و بالاخره هیچ دلی از هوس (و رفاقت های هوس آلود) سیر نمی شود. تقاضای نامحدود خواه ناخواه انجام ناشدنی است و همیشه مقرون به نوعی احساس محرومیت و دست نیافتن به آرزوها و به نوبه خود منجر به اختلالات روحی و بیماری های روانی می گردد که امروزه در دنیای غرب بسیار به چشم می خورد.» هرگونه ارتباط و دوستی دختر و پسر تا زمانی که نامحرم هستند از دیدگاه شرع ممنوع است.
از مراجع عظام پرسیده شده است که «نامه نگاری با نامحرم و طرح مسائل عشقی یا شهوانی در نامه و... چه حکمی دارد؟
فرموده اند: جایز نیست و از هر کاری که موجب مفسده است اجتناب شود. این گونه روابط خلاف تقوا و ایمان و معنویت را نابود می کند. علی(ع) فرمود: «لایجتمع الشهوه و الحکمه ؛ شهوت و حکمت با هم جمع نمی شوند و در جای دیگر تصریح کرد که «قرین الشهوه مریض النفس معلول العقل؛ کسی که با شهوت همراه شود جان و عقلش بیمار می شود».
استاد مطهری می نویسد: «جوانی که از دیدن رویی زیبا و مویی مجعد به خود می لرزد و از لمس دستی ظریف به خود می پیچد، باید بداند جز جریان مادی جوانی در کار نیست. این گونه عشق ها به سرعت می آید و به سرعت می رود، قابل اعتماد و توصیه نیست، خطرناک و فضیلت کش است تنها با کمک عفاف و تقوا و تسلیم نشدن در برابر آن است که آدمی سود می برد.
عوامل برقراری ارتباط های خیابانی
به گفته کارشناسان اجتماعی ارتباط های مخفی و پنهانی بدترین شکل این روابط محسوب می شود و باید راه های منطقی دیگری را جامعه پیش روی نوجوانان «دختر و پسر» در حد لزوم قرار داد. نتیجه حاصل از روابط پنهانی، عوارض و تبعات منفی بی شماری است که متأسفانه گریبانگیر دختران و پسرانی می شود که خواسته یا ناخواسته خود را در معرض اینگونه رابطه ها قرار داده اند و دقیقاً منطبق با تجربیات تلخی است که پس از مدتی کوتاه یا طولانی به دست آورده اند.
در جامعه کنونی ما هر روز شاهد نابسامانی ها و آشفتگی های روانی فراوانی هستیم که دختران و پسران پس از ایجاد رابطه با جنس مخالف خود به آن دچار می شوند.
جوانان به دنبال جامعه آرمانی و تازه ای هستند که در آن آزادتر در روابط اجتماعی باشند، گرچه فروپاشی برخی از سنت ها در فرآیند توسعه ضروری است، اما زیاده روی در این راه موجب سردرگمی، بلاتکلیفی و گاهی بریدگی فرهنگی می شود. برخی از جوانان خیلی زود متوجه این خطر می شوند و بلافاصله به فکر چاره می افتند و در نتیجه از ارزش ها و معنویت ها فاصله نمی گیرند، ولی متأسفانه عده ای غرق در ورطه بی قیدی، رفاه طلبی و لذت جویی می شوند و ناچار در دام خودپرستی افراطی گرفتار می شوند و راه افسار گسیختگی و بی بند و باری را در پیش می گیرند.
زمانی که خانواده و جامعه نقش اساسی خود را جهت یاری دادن به نسل جوان برای یافتن هویت سالم، مثبت، پویا و سازنده به خوبی ایفا نکنند، نسل جوان با آشفتگی هویت و خلاء وجودی مواجه می شود و برای کاهش اضطراب و رهایی از بحران هویت و سرگشتگی، به این دوستی ها تن می دهد. جوان در تصور و توهم خویش، از طریق دوستی با جنس مخالف می خواهد به آرامش برسد.
ناتوانی خانواده و جامعه در پاسخگویی صحیح و به موقع به نیازهای اساسی نسل جوان عامل دیگری جهت شکل گیری دوستی های خیابانی است. امنیت، احترام، محبت و مورد توجه قرار گرفتن از جمله نیازهای روانی انسان است که متأسفانه به دلیل سرگرم شدن خانواده ها و جوامع به فراهم ساختن امکانات اقتصادی، این دو نهاد انسان ساز از هنر عشق ورزیدن و احترام گذاردن به نوجوانان محروم می شوند.
عامل دیگر، فقر فرهنگی و نشناختن هویت واقعی جنس مخالف است؛ شاید این عامل محصول نشناختن قدر خویشتن توسط دختران جوان باشد. دختران اگر به قداست، ارزش، اهمیت و کرامت خویش واقف شوند و در مورد جنس مخالف، رفتاری توام با متانت و بزرگ منشی و بی اعتنایی داشته باشند و به سادگی در برابر خواسته های جنس مخالف تسلیم نشوند، فرصتی برای انحراف به وجود نمی آید.
به گفته رئیس مجتمع قضایی خانواده «برخی از دختران و پسران جوان با این انگیزه به سوی دوستی های متقابل کشیده می شوند که فکر می کنند اگر در زندگی نسل گذشته (والدین آنها) اختلافاتی بروز کرده و تنش هایی وجود داشته ناشی از عدم شناخت آنان بوده و اگر آنها قبل از ازدواج با همسر آینده خود رابطه داشته باشند، می توانند جلوی بروز چنین مشکلاتی را بگیرند و به خوشبختی برسند.
دختران و پسرانی که بر اثر یک عشق زودگذر یا یک هوس خیالی، در کوچه و خیابان با یکدیگر به اصطلاح دوست می شوند، نمی دانند که سرانجام عشق آنها شکست و جدایی است، زیرا احساسات و غرایز بر این گونه آشنایی ها و ازدواج ها حاکم است، نه عقل و منطق و شناخت واقعی، حتی در دوستی هایی هم که هر دو طرف با نیت و هدف ازدواج پای در این راه می گذارند کمتر دیده شده که به سرانجام خوبی برسند. این دختران و پسران با همه مخالفت هایی که به طور معمول از سوی والدین شان ابراز می شود، زندگی مشترک را آغاز می کنند، ولی غافل از این واقعیت هستند که زیر یک سقف زندگی کردن و با هم بودن اصل مهم زندگی نیست.»
رجایی ادامه می دهد: «برای ساختن زندگی پرازمهر و محبت و تربیت فرزندانی سالم، پذیرفتن واقعیات زندگی و این که بتوان با آنها کنار آمد، از زندگی زیر یک سقف و در کنار هم بودن مهم تر است. این قبیل همسران بعد از گذشت مدتی کوتاه از زندگی و فروکش کردن تب و تاب عشق های ظاهری، تازه با حقایق زندگی روبه رو می شوند و هر کدام از آنها چهره واقعی خود را نشان می دهند. تمام آن مسائلی که در روزهای دوستی برای آنان قابل تحمل بود و شاید هیچ کدام از آن موارد اصلاً جلوه ای برایشان نداشته به یکباره مهم می شوند و تازه درمی یابند که نمی توانند با فردی که دارای چنین رفتاری است زندگی کنند.
به گفته مشاوران خانواده در این گونه روابط فقط دخترها نیستند که متحمل ضرر و خسارت های جبران ناپذیری می شوند، پسرها نیز به نوبه خود زیان های عاطفی، روحی و گاه جسمی مشابهی را متحمل می شوند. از آنجا که چنین مواقعی به دخترها بیشتر صدمه وارد می شود. از این رو دختران جوان باید قدرت نه گفتن را در خود تقویت کنند و به این گونه دوستی ها یا عشق های سراب گونه و بی اساس پاسخ منفی دهند. فریب حرف های عاشقانه، ظاهر آراسته یا پیام های احساسی را نخورند تا با احساساتشان بازی نشود.
چه باید کرد؟
امروزه آشنایی دختران و پسران از چت های اینترنتی، مهمانی های خصوصی، پارک، خیابان و حتی دانشگاه آغاز شده و پدر و مادر با نادیده گرفتن، یا بی توجهی به موضوع در نهایت در مقابل عمل انجام شده ای قرار می گیرند که در بهترین حالت آن، اصرار دختر یا پسر به ازدواج با فردی فاقد شرایط لازم است.
این گونه دوستی ها در یک نگاه و معمولا در مکان های عمومی مثل خیابان ها و پارک ها شروع می شود و افراد در این موارد هیچ گونه شناختی نسبت به یکدیگر ندارند. البته در تمامی ازدواج ها با زمینه دوستی ها، طلاق صورت نمی گیرد و بعضی از آنها هم زندگی بادوام و موفقی دارند.
به گفته دکتر رنجبر، روانشناس، خانواده ها با نظارت بر ارتباطات فرزندانشان بخصوص دختران جوان و شناخت بیشتر از آنها می توانند تا حد قابل توجهی از آسیب های احتمالی جلوگیری کنند.
از طرفی دختران جوان باید هوشیار باشند که دوستی های خیابانی و روابط پنهان که بعضا از طریق اینترنت، چت، ارسال پیام های کوتاه از طریق تلفن همراه آغاز می شود، خود شروعی برای ارتکاب جرم است؛ زیرا مروری بر پرونده های موجود در آگاهی نشان می دهد، خطاهای رفتاری، افراد را در دام شکارچیان مجرم گرفتار می کند.
پیش از هر چیز باید خانواده ها به نقش حیاتی خودشان در برابر فرزندان آگاه شوند تا بتوانند الگوهای صحیح رفتاری را به فرزندان ارائه دهند و هویتی سالم و پویا به آنها هدیه کنند. والدین باید به نیازهای عاطفی و روحی فرزندان و شیوه های صحیح پاسخگویی به این نیازها واقف شوند.
کلام آخر اینکه نوجوانی که شخصیتش در خانواده گرامی داشته می شود و عضو موثر خانواده به شمار می آید، روانی آرام و درونی مطمئن دارد. او با باور داشتن خود، در خویش احساس حقارت و کمبود نمی کند. اینگونه نوجوانان می کوشند که مورد تحقیر و سرزنش دیگران قرار نگیرند و کرامت خویش را با انجام رفتارهای نامناسب از دست ندهند.
امام علی(ع) در این مورد جمله زیبایی دارد و می فرماید: «کسی که شرافت معنوی و کرامت نفس خود را باور دارد، خویشتن را با ارتکاب گناه، خوار و حقیر نمی کند.»